Onlangs zijn op mijn dak een aantal zonnecollectoren geplaatst. Ik deed mee met een regionaal project. Ik had nog een groep vrij gehouden in mijn groepenkast waar de PV-installatie op werd aangesloten door de installateur die dit project mocht uitvoeren. De installateur stelde een internetverbinding in met de inverter van de PV-installatie zodat we steeds konden zien wat het rendement van de installatie is.
Verder niets over de elektrische veiligheid. Niet mondeling, niets op papier. Ook geen enkele aanduiding op of nabij de groepenkast dat er nu sprake is van een “vreemde spanning”. De voedingsspanning komt nu immers niet alleen ‘uit de straat’, maar ook ‘van het dak’.
NEN 3140 schrijft natuurlijk een spanningstest voor met een gecontroleerde tweepolige spanningstester, maar dat weet ik omdat ik in ‘het vak’ zit. Zullen de anderen die meedoen in dit project dit weten en beseffen dat het bedienen van de hoofdschakelaar nu (overdag) geen enkele garantie tot spanningsloosheid meer geeft?
Toen ik ooit deze woning betrok was er overigens geen hoofdschakelaar. Dat hoefde destijds nog niet…..Het grootste deel van onze woonwijk heeft nog geen hoofdschakelaar (lastscheider), maar er komen nu wel steeds meer zonnecollectoren op de daken te liggen. Zelfs gepromoot door onze gemeente en de overheid. Jammer dat (in mijn situatie) de veiligheid vergeten was….
Dit project was een initiatief van onze gemeente, per brief met gemeentelogo. Het was een regionaal project en bij voldoende deelname kon de prijs aantrekkelijk zijn. De betrokken partijen waren gerenommeerd en zouden verder alle communicatie en financiële zaken overnemen. Als de gemeente een brief zendt straalt dat vertrouwen uit.
De aanleg is deels door elektrotechnisch deskundigen gedaan. Degene die het ‘dakwerk’ deed was van een firma die onderaannemer was en geen deskundige. De monteur die even later arriveerde zou dit wel moeten zijn.
De inverter levert geen energie als er geen netspanning meer is. De PV-cellen op het dak natuurlijk wel. Dus is het belangrijk of de inverter een voldoende elektrische scheiding kan bieden. Uit de documentatie bleek daaruit niets, maar er was wel een meerpolige ABB-schakelaar naast de converter geplaatst: een werkschakelaar. Er is uitwendig en inwendig geen symbool zichtbaar waaruit blijkt dat het een lastscheider betreft. Zoals gemeld is bij de groepenkast geen enkele markering of indicatie aangebracht.
Er is geen instructie gegeven. Er was geen handleiding achter gelaten, alleen het meertalige boekje van de inverter (geen Nederlands). Een niet-elektrotechnische bewoner of medewerker van een wooncorporatie kan dus voor vreemde verrassingen komen te staan. Ook bij het zoeken naar storingen waarvoor vaak de netspanning aanwezig blijft. De zonnepanelen liggen aan de achterzijde van het pand en zijn vanaf de straat niet zichtbaar.
Zelf heb ik een tekst met groepsnummer bij de werkschakelaar aangebracht zodat ook bijvoorbeeld een gemiddelde brandweerman er iets van begrijpt. En een symbool met tekst bij de hoofdschakelaar en een symbool bij betreffende eindgroep. Ik denk dat ik in dit project nu een uitzondering ben. En ga dit opnemen met de hoofdaannemer, waarvoor ik ook uw reacties met al uw achtergronden zeer nuttig vind. Zie bovenstaande foto. Eventueel kan dit later worden aangepast.
Klik hier voor de handleiding van mijn inverter:
– aan de DC-zijde is een schakelaar/lastscheider ingebouwd.
– aan de AC-zijde is een werkschakelaar/lastscheider aangebracht.
Dus op dit punt conform NEN 1010:2007, rubriek 712.
Onafhankelijk of de inverter vanzelf uitschakelt bij het wegvallen van de netspanning wordt bij werkzaamheden aan de elektrische installatie eventueel de werkschakelaar bediend, samen met de hoofdschakelaar. Dan is het binnenste van de groepenkast van alle voedingsbronnen gescheiden. Daarbij moet ik ook de UPS van mijn netwerk niet vergeten…. De UPS is via een stopcontact-verbinding aangesloten en dat is ook een goede (zichtbare) scheiding waar eventueel ook LoTo-sets voor zijn.
Standaard moet je een installatie in één handeling kunnen afschakelen, maar de NEN 1010 beschrijft ook uitzonderingen. Hier is er zo één. Wie het anders denkt te kunnen realiseren hoor ik graag.
Bij levering via de zonnepanelen en de inverter loopt de elektrische stroom nu de groepenkast kast IN. Normaal loopt de stroom de kast UIT. Dat heeft gevolgen voor de aansluitingen en/of stroomrichting van de aardlekschakelaar. Ik weet niet of de aardlekschakelaar een ‘verkeerde kant’ heeft. Er staat immers ook aan de standaard voedende zijde een normale constante netspanning op. Dus moet er op normale wijze een lekstroom (= verschilstroom) gemeten kunnen worden. Heeft iemand anders hier een ervaring mee?
In een elektrische installatie behoren tekeningen en/of documentatie aanwezig te zijn. Normaal is dat voor een simpele woning niet zo ‘spannend’, een groepenverklaring is meestal voldoende. Maar nu heb je misschien wat meer info nodig als je als vreemde monteur werkzaamheden moet verrichten.
Gelukkig schrijft de NEN 3140 voor aanvang van elektrotechnische werkzaamheden metingen voor met een meerpolige spanningsaanwijzer. Een duspol dus. Mijn (vooraf geteste) duspol geeft ook gelijkspanningen aan.
De monteur zal overigens meestal op eindgroepniveau in de elektrische installatie werken. Hij kan in die groep gewoon de groepsschakelaar, installatieautomaat of aardlekautomaat uitschakelen, beveiligen tegen ongewenst inschakelen door derden en labelen, meten of de spanning inderdaad is afgeschakeld en dan zijn werkzaamheden uitvoeren.
Eigenlijk is het voor het ophangen van een lamp of het vervangen van een contactdoos dus allemaal niet zo belangrijk of er een PV-installatie aanwezig is en de hoofdschakelaar niet alle voedingsbronnen afschakelt. Het wordt pas belangrijk als er IN de groepenkast gewerkt moet worden. En dan is de oorspronkelijke vraag of de hoofdschakelaar nog wel “hoofdschakelaar” is pas echt van belang.
Nu toch een antwoord op de vraag: “Kan een hoofdschakelaar nog wel “hoofdschakelaar” zijn na aanleg van een PV-installatie?“.
Als de inverter een deugdelijk relais bezit die bij het wegvallen van de voedingsspanning voor een onder alle omstandigheden blijvende scheiding van de opgewekte spanning kan zorgen door een luchtweg met voldoende contactafstand dan kan deze vraag met “JA” worden beantwoord en zal bij het afschakelen van de hoofdschakelaar ook geen (gevaarlijke) vreemde spanning vanaf de PV-installatie in de groepenkast terecht kunnen komen. Het relais, het kunnen er ook meerdere zijn, moet dan een lastscheider kunnen zijn die een voldoende blijvende ‘galvanische scheiding’ waarborgt. Als de inverter geen lastscheiderfunctie heeft moet een werkschakelaar zijn aangebracht.
Voor het veilig werken volgens NEN 3140 dienen alle voedingsbronnen deugdelijk en blijvend te kunnen zijn gescheiden en dient er ook LockOut-TagOut te worden toegepast. Ook om deze reden is een werkschakelaar eigenlijk een ‘must’. Want deze kan je vaak met een slot blokkeren. En natuurlijk wordt er een label aangebracht en met een voor en na gebruik geteste tweepolige spanningsaanwijzer (Duspol) gecontroleerd of alle voedingsbronnen zijn uitgeschakeld. En dan is het ook wel handig dat die Duspol ook een eventuele gelijkspanning kan detecteren….
Zie ook NEN 1010, rubriek 712: “Fotovoltaïsche (PV) voedingssystemen” waar de installatievoorschriften zijn weergegeven. En bijvoorbeeld ook de NTA 8013: “Procedure voor het controleren van PV-systemen” dat ook een opleveringsrapport bevat.
Natuurlijk ben ik als techneut en opleider benieuwd naar uw aanbevelingen, ervaringen en reacties.
Elektrohonk 
Ten eerste als er geen spanning van het net is dan schakelt de omvormer meteen uit.
Ten tweede ook een techneut mag niet onder spanning werken, dus als hij moet zijn in de verdeler om iets aan te sluiten, dan erst de spanning eraf.
Ten derde, zie ik zeldzaam een installatie tekening, dit is bij een woning installatie, nog steeds niet verplicht.
Ten vierde een brandweerman blust niet als er een pv installatie op het dak ligt, ook niet als hij die spannings vrij kan maken. Blijft altijd een hoge dc spanning van het dak af komen( een solar edge installatie is hierop een
Dag Gertjan,
Dank voor je reactie!! Ook voor mij is PV redelijk nieuw en ik probeer met dit artikel sommigen enige stof tot nadenken te geven….
Het klopt dat de inverter direct afschakelt als de netspanning wegvalt. Volgens mijn informatie hebben niet alle inverters een relais met lastscheiderfunctie en dan is de veilige scheiding van de voedingsbron niet gewaarborgd. De scheiding moet onder alle omstandigheden plaats vinden door geschikte contacten een luchtweg.
Natuurlijk moet een techneut eerst meten! Tekeningen zijn inderdaad niet verplicht bij installaties met beperkte omvang.
Mijn PV-panelen liggen op het dak aan de achterzijde van het pand en zijn vanaf de straat onzichtbaar. Nu zullen brandweermannen best zijn getraind om eerst goed om hun heen te kijken. Maar als vanaf de straat niets van PV zichtbaar is en er ook in de groepenkast niets is aangegeven wordt het die mannen wel onnodig moeilijk gemaakt.
Dit heb ik van het Norm instituut ontvangen:
NEN 1010 (2015) stelt de volgende eisen:
1. 536.1.2 ….
n In installaties voor tot bewoning bestemde gebouwen moet de nul worden geschakeld en gescheiden.
Indien de installatieautomaten inderdaad enkelpolig zijn, is dat in strijd met deze bepaling.
2. n 536.2.1.5 Elke schakel- en verdeelinrichting moet door één enkel toestel kunnen worden gescheiden.
OPMERKING b Installaties die onder de verantwoordelijkheid van een leek staan, behoren te zijn voorzien van een hoofdschakelaar om de installatie bij een noodgeval met één handeling te kunnen scheiden van de voeding. Deze hoofdschakelaar moet derhalve tevens voldoen aan de eisen van een scheider.
In de verdeelinstallatie ontbreekt een hoofdschakelaar. Nu moeten drie handelingen worden verricht alvorens de installatie is gescheiden.
3. 712.421.8.1.2 Waar in de omvormer een functionele vereffening van een actieve geleider aan de DC-zijde is toegepast, is een maatregel vereist die onderbreking van de foutstroom waarborgt bij een isolatiefout naar aarde, volgens tabel 712.3.
Het was niet na te gaan of bovengenoemde functionele vereffening is toegepast.
4. Omdat er maximaal 2 strengen zijn aangesloten zijn bepalingen 712.431.4 en 712.433.5 niet van toepassing (overstroombeveiliging en overbelastingsstroombeveiliging in DC strengen)
5. 712.514.6 Om veiligheidsredenen voor de verschillende betrokkenen (onderhoudspersoneel, inspecteurs, personeel van netbeheerders, hulpdiensten enz.) is het noodzakelijk dat de aanwezigheid van een PV-installatie op een gebouw wordt aangegeven.
6. 712.530.3.4 Toestellen voor aardlekbeveiliging
deze bepaling schrijft voor dat als een toestel voor aardlekbeveiliging wordt toegepast, deze van type B moet zijn.
De hoofdschakelaar is van toepassing op de gehele elektrische installatie van de woning en is niet beperkt tot de PV-installatie. Indien er werkzaamheden in de meterkast worden uitgevoerd, zoals het toevoegen van eindgroepen, dient de meterkast in overeenstemming te worden gebracht met de geldende regelgeving. Daartoe behoort ook het aanbrengen van een hoofdschakelaar omdat de gehele elektrische woninginstallatie met één handeling gescheiden moet kunnen worden van het distributienet.
Installaties die onder de verantwoordelijkheid van een leek staan, behoren te zijn voorzien van een hoofdschakelaar om de installatie bij een noodgeval met één handeling te kunnen scheiden van de voeding. Deze hoofdschakelaar moet derhalve tevens voldoen aan de eisen van een scheider.
In de verdeelinstallatie ontbreekt een hoofdschakelaar. Nu moeten drie handelingen worden verricht alvorens de installatie is gescheiden.
Dit houd dus in Hoofdschakelaar uit …. Alle voedende delen uit, UPS en de PV- installatie. Of lees ik het nu te zwart wit?
Leuk dat je reageert!!!
Even formeel: een leek kan nooit verantwoordelijkheid opgedragen krijgen volgens de NEN 3140.
Vanaf 1997 hebben ALLE elektrische installatie een hoofdschakelaar. Dit is een lastscheider, want die kan ook belastingen afschakelen en scheiden.
Bij de verdeler op de foto zit de rode hoofdschakelaar links onder. Voor 1997 hadden veel kleine installaties met ten hoogste 6 eindgroepen (lichtgroepen) meestal geen hoofdschakelaar. Kijk maar bij oudere woningen.
Iedere spanningsbron moet deugdelijk kunnen worden gescheiden van zijn voeding. De omvormer van de PV-installatie heeft geen lastscheider met een standaanwijzer, daarom zit er een (vergrendelbare) werkschakelaar (ook lastscheider) naast. Nu heb je 2 handelingen nodig om het inwendige van de groepenkast spanningsloos te maken. In de groepenkast zit ook een PV-sticker.
Voor de overige werkzaamheden aan de elektrische installatie kan je de installatieautomaat van die groep afschakelen. Dat is zelfs een vermogensschakelaar: hij kan ook kortsluiting schakelen. En aanvullen met lock-out, tag-out en meten met een duspol om de spanningsloosheid vast te stellen.
In huisinstallaties is de gebruiker meestal een leek. Deze word verantwoordelijk gehouden voor ondeugdelijke aanpassingen. De verzekeraar eist dan ook in de kleine lettertjes dat aanpassingen en reparaties door een erkend en/of gecertificeerd bedrijf worden uitgevoerd. Zodoende is de leek ineens IV-er zonder enige kennis. Daar het geen beschermd vak is gaat het daar ook vaak mis.
Als ik mij niet vergis mag een relais nooit gebruikt worden om een installatie spanningsloos te maken.
Ik heb gezocht naar wanneer welke tekeningen verplicht zijn of worden voorgeschreven maar de norm beperkt zich tot “noodzakelijke” tekeningen. De IV- en WV-er lijken dit dus zelf te mogen bepalen. Evenals wanneer een installatie eenvoudig is. De norm lijkt steeds meer een nietszeggende geldmachine voor het NNI. Dat idee word ook steeds meer gevoed door de vele copy-paste normen die in rap tempo worden uitgebracht.
Ik kwam op deze site vanwege een vraagstuk over de installatie van een pv-onstallatie. Bij mij thuis is deze middels een aparte hoofdschakelaar te scheiden van de huisinstallatie. Deze hoofdachakelaar zit echter na de hoofdschakelaar in de hoofdverdeelinrichting. Nu bij mijn buurman de installatie uitgebreid dient te worden vanwege een EV-laadpunt heb ik de installatie bekeken en viel mij op dat de PV-installatie aangesloten was op de binnenkomende kant van de hoofdschakelaar. Op deze wijze is de huisinstallatie met een handeling direct spanningsloos te maken.
Ik vraag mij echter af of dit wel is toegestaan. Immers kan de hoofdzekering nu nooit meer spannings-/stroomloos gemaakt worden.
Je ziet de NEN 3140 voornamelijk worden toegepast voor bedrijfsinstallaties. Veilig werken moet natuurlijk ook in woningen.
NEN 1010 zegt dat het aanleggen van elektrische installaties moet gebeuren door een ervaren vakbekwaam persoon met de juiste materialen. Verzekeringsmaatrschappijen kunnen inderdaad aanvullende eisen stellen. Een IV-er zonder kennis en ervaring is inderdaad geen IV-er. Meestal kijken ze daar bij woningen niet zo naar.
Veilige scheiding gebeurt door een handmatig bediende lastscheider met een standaanwijzer. Dat is inderdaad geen relais in een omvormer.
De NEN 1010 uit 1997 is 15-10-1999 van kracht geworden. Als je theoretisch in september 1999 een opdracht hebt aanvaard dan kan zelfs de NEN 1010 uit 1988 nog worden gebruikt.
Zie de topic “NEN 1010:2000 is gepubliceerd”.
De eisen voor tekeningen zijn inderdaad wat minder stellig dan vroeger.
Als je een hoofdschakelaar gebruikt dan zou deze de gehele elektrische installatie moeten afschakelen. En dat doet hij in jouw voorbeeld blijkbaar. De hoofdschakelaar moet duidelijk als zodanig zijn gecodeeerd. Daarachter zit een lastscheider voor de PV. Dat is dan geen hoofdschakelaar omdat deze alleen de PV bedient.
De hoofdbeveiliging wordt nooit spanningsloos gemaakt, tenzij het nutsbedrijf dat elders doet. Als de hoofdbeveiliging een installatieautomaat is zal dat vaak een enkelpolige automaat zijn, net zoals bij een smeltpatroon. Veilig werken begint achter je eigen hoofdschakelaar.
In mijn voorbeeld word er helemaal geen lastscheider toegepast op de PV-installatie. De hele PV-installatie word vóór de hoofdschakelaar rechtstreeks verbonden met het net. Het deel tussen de hoofdzekering en de hoofdschakelaar is enkel spanningsloos te maken dmv het bedienen van de aardlekautomaat waarop de PV-installatie zit aangesloten. Over de aardlekautomaat zit parallel een spannings/frequentie-monitor (zo lijkt het). Hierop zit aan de onderzijde het net aangesloten en aan de bovenzijde de voeding vanuit de omvormer. Hierdoor lijkt veilige/volledige scheiding geen mogelijkheid.
Echter voldoet de huisinstallatie wel aan:
punt 2. n 536.2.1.5 Elke schakel- en verdeelinrichting moet door één enkel toestel kunnen worden gescheiden.
OPMERKING b Installaties die onder de verantwoordelijkheid van een leek staan, behoren te zijn voorzien van een hoofdschakelaar om de installatie bij een noodgeval met één handeling te kunnen scheiden van de voeding. Deze hoofdschakelaar moet derhalve tevens voldoen aan de eisen van een scheider.
Hetgeen ik moeite mee heb is dat de hoofdzekering, in het geval van bijvoorbeeld een verzwaring van de installatieautomaat, nu niet (conform NEN3140) veilig stroomloos kan worden vervangen. Ook in het geval van het vervangen van de hoofdverdeelinrichting kom ik hier in de problemen doordat ik nu niet spanningsloos kan werken.
Ik vraag me dus af of deze oplossing, die voor de leek een goede oplossing is, wel is toegestaan volgens de norm en/of de netbeheerder
Als de PV voor de hoofdschakelaar is aangesloten zou ik daar niet blij mee zijn en deze situatie afkeuren. Want dan is de hoofdschakelaar geen hoofdschakelaar meer. Als er nu 2 aparte schakel- en verdeelinrichtingen zijn ontstaan wordt het anders, dan is dat goed.
Normaal komt er één elektrische voeding ‘van de straat’ waar de groepenkast geschikt voor is. Dat wordt eigenlijk bepaald door de stroomwaarde van de hoofdbeveiliging. Maar als er nu ook een elektrisch vermogen ‘van het dak’ (PV) komt kan de som van de stromen vanaf de straat en vanaf het dak in je groepenkast terecht komen. Bij veel PV-panelen kan het dan gebeuren dat de groepenkast / schakel- en verdeelinrichting verzwaard moet worden. Doordat je nu 2 groepenkasten hebt speelt dat probleem niet. Dus eigenlijk zit het nu best goed, als ik de situatie goed inschat. Mits beide kasten ook voor een leek duidelijk fysiek zijn gescheiden.
Die leek zal/mag niet in de groepenkasten zelf werken. Die zit op eindgroepniveau. Die kan gewoon een groepje afschakelen als er een klusje wordt uitgevoerd.
Je mag zelf geen hoofdzekering/hoofdbeveiliging vervangen. Want die is rechtstreeks aangesloten op het distributienet van de netbeheerder en zal ‘zwaar’ zijn voorbeveiligd (in het transformatorhuisje).
In dit geval komt de som der voedingen nu inderdaad door de hoofdschakelaar de installatie in. het vermogen dat nu door de hoofdschakelaar kan lopen is nu op het randje van waarvoor deze is ontworpen. Ik vraag me af wat er in een overbelaste situatie nu zou kunnen gebeuren.
Ik ben zelf ook geneigd deze situatie zo niet te laten. Ik kan zelf echter, behalve de nominale stroom door de hoofdschakelaar en de aardlekschakelaars, geen reden bedenken vanuit de NEN 1010. Ik ben nu geneigd de PV-norm nog door te nemen maar de tijd belet mij momenteel.
Dank voor je reacties. Mijn gevoel is hiermee versterkt dat deze manier van installeren niet klopt of is toegestaan zonder andere maatregelen.
Ik ben ook overtuigd geraakt de situatie in mijn persoonlijke geval aan te passen naar een overzichtelijkere hoofdverdeelinrichting met twee aparte hoofdschakelaar naast elkaar zodat in 2 handelingen op 1 plek de hele installatie veilig gescheiden kan worden van eender welke voeding. Ik moest toch al uitbreiden en daarvoor een nieuwe kast gaan hangen. Bij mij zelf is de wasmachine groep gebruikt voor een schakelkast met de nodige beveiligingen en de hoofdschakelaar. Zoals al genoemd moet dan de installatie op twee plaatsen worden veilig gesteld. Dit was me al “een doorn in het oog”.
Nogmaals dank,
Richard
Good share
En dan nog dit…
In de groepenkast kan er dus vermogen komen van de panelen maar ook uit het net
Dat moet dus opgeteld worden .
Stel er komt via 3 x 25A totaal max p=uxi=17250watt vanaf het net en er komt vanaf de pv installatie ook 17250watt binnen dan moeten de kabels en de rest van de kast dat ook aankunnen anders kan er brand ontstaan