Is het kalibreren van meetinstrumenten en testers verplicht en heeft het nut?

Deze discussie liep op LinkedIn, de namen van de betrokkenen zijn weggelaten of als “XXX” aangegeven:

Vraag:
Vrijwel alle meetinstrumenten tegenwoordig zijn digitaal. In mijn opinie doet ie het of doet ie het niet. Dus, waarom gaan we nog kalibreren? Heeft er ooit iemand een testinstrument gehad met een afwijkende waarde?

Reactie 1:
Ik meende dat ik een bericht langs zag komen in mijn email dat calibratie van digitale apparatuur niet nodig is. Daar voel ik een eind in mee, ware het niet dat het voor onze certificering een keiharde eis is. En de enige speelruimte die ik daarin heb is het verlagen van het calibratie-interval. Maar omdat nu elke drie jaar blijkt dat er niks aan de hand is, gaan we die termijn waarschijnlijk verlengen naar 4 of zelfs 5 jaar. Dat moet voor de auditor dan wel aantoonbaar zijn, dus het zal wel wat spitwerk in de calibratierapporten worden.

Reactie 2:
Ik heb de diuscussie over het kalibreren van testers even losgekoppeld van de discussie “Alweer een nieuwe discussiegroep?”. Dan is het wat overzichtelijker en voor anderen beter te volgen. Jullie gewaardeerde bijdragen zijn gekopieerd en naar deze nieuwe discussie verplaatst. Ik hoop dat dit geen probleem is.

Reactie 3:
Inderdaad een goed initiatief!
Misschien leuk om gelijk eens aan te haken op de calibratietermijn die je in je intro noemde. De meeste leveranciers hanteren een jaarlijkse calibratie. Wij hanteren een driejaarlijkse calibratie en dat hebben we ook vastgelegd in ons ISO-systeem. De reden dat we voor eens per drie jaar gekozen hebben is kostenreductie. Met bij elkaar zo’n 40 meetinstrumenten in gebruik binnen ons bedrijf en gemiddelde calibratiekosten van zo’n 250 euro scheelt dat ons per 3 jaar zo’n 20.000 euro.
De ervaring heeft geleerd dat de inspecteurs het vrijwel direct merken als een instrument ‘vreemde’ waarden aangeeft en ook leuke trucs hebben om de gemeten waarde te controleren.
Ik ben benieuwd naar jullie calibratie-intervallen en eventuele tips en trucs.

Reactie 4:
Kalibratie staat los van digitaal of analoog. Uiteraard, de kans op afwijking is bij een analoog instrument (bv wijzer uit balans door vallen of schokken) groter dan bij een instrument met een digitale uitlezing. Het ingangsciruit en/of interne referentiebron zijn vaak de oorzaak van eventuele afwijkingen. Zowel digitale als analoge instrumenten maken gebruik van ingangscircuits en referentiebronnen. De kalibratieinterval is afhankelijk van de gebuiksomstandigheden, gewenste nauwkeurigheid en drift van het instrument. In basis adviseer ik een jaar, als na twee of drie kalibraties blijkt dat het instrument niet bijgeregeld (gejusteerd) hoeft te worden kan je overwegen de interval te verlengen. Hierbij moet je wel rekening houden met het “belang” van de meting. Als bij herkalibratie blijkt dat het meetinstrument niet meer aan de gewenste specificaties of normen voldoet, moet je de reeds uitgevoerde keuringen / metingen gaan controleren. Hoe langer de interval hoe ingrijpender (lees hoe hoger de kosten) deze controle is. Je moet dus een afweging maken tussen de kalibratie- en eventuele controle kosten. Bij ons bedragen de herkalibratiekosten voor de Profitest EUR 141,–. Hoeveel woningen / gebouwen kan je voor EUR 141,– opnieuw keuren / controleren ?

Reactie 5:
Er is dus een “kans” dat ook een digitaal instrument kan afwijken. Al is die erg klein.
Mijn vraag is dan: Hoe vaak hebben jullie een digitale meter moeten afkeuren omdat ie niet aan normen voldeed? En als er een afkeur was, is dat dan gekomen door normaal/intensief gebruik of door keiharde beschadiging van vallen of opblazen.
Een tweede vraag is: Wat zijn de wettelijk marges in de meetwaarden?

Reactie 6:
Volgens mij zegt de wet er niets over. (maar corrigeer me als ik ernaast zit!)
Onze certiificering geeft wel aan dat er een calibratie gedaan moet worden en dat we die termijn moeten onderbouwen. Ook moeten we bekijken of een afwijking consequenties geeft voor eerder gedane inspecties.
Toch een beetje tegengas:
– calibratie is geen garantie dat het instrument blijft werken, dus het is niet zo dat je over een reele besparing praat
– een goede inspecteur kan redelijk inschatten of de meetwaarden goed of fout zijn. En zal bij twijfel een meetinstrument van een collega erbij halen. In het ergste geval dus één dag extra werk, maar ook een dag die niet te voorkomen is met calibratie
– De meetwaarden worden in het algemeen met een behoorlijke korrel zout genomen. Meetfouten van meer dan 100% zijn heel normaal in ons vak. (denk maar eens aan de meting van circuitweerstanden) Dus waarom zo moeilijk doen over een meetfout van een paar procent? Welke meetwaarde in een installatietester is echt kritisch? Zelfs de uitschakelktijd van een aardlekschakelaar zit normaal ver onder de toegestane uitschakeltijd, dus dan is een beetje verlopen van de meetwaarde toch geen ramp?
Ik voel wel een beetje mee met de gedachte dat digitale apparatuur nauwelijks verloopt. Ik heb hier de laatste 10 jaar bij onze meetapparatuur nog geen justering meegemaakt! (behoudens de echt kapotte testapparaten, maar die zijn niet voor calibratie ingestuurd, maar voor reparatie)

Reactie 7:
‘De maximale toleranties en minimale eisen aan meetinstrumenten die voor 3140 of 1010 keuringen gebruikt worden zijn vastgelegd in de NEN-EN-IEC 61557-2007.
Als wij afwijkingen constateren is dit bij de gerenommeerde merken vaak het gevolg van overbelasting of slijtage. Wij komen toch regelmatig instrumenten tegen die bv in het meetbereik “beschermingsleiding” niet meer aan de gestelde eisen voldoen. Op zich is dat ook verklaarbaar want bij slijtage is de grenswaarde van 0,3 Ohm natuurlijk snel bereikt. Mijn ervaring is dat een extra “slijtage weerstand” van bv 0,1 Ohm in de praktijk vaak niet opgemerkt wordt. Ik heb zelfs voorbeelden dat bedrijven (industrie) dikkere kabels aangelegd hebben omdat de circuitweerstand te hoog was. Tijdens kalibratie bleek dat het instrument een te hoge waarde aangaf. De kabels waren dus voor niets vervangen.
‘XXX’ heeft gelijk dat het geen garantie is dat een instrument na kalibratie correct blijft werken. Kalibratie is altijd een oordeel achteraf. Hierdoor is het voor de gebruiker aantoonbaar dat de voorgaande inspecties met een correct werkend instrument uitgevoerd zijn. Je kan het eigenlijk vergelijken met een APK autokeuring. De APK geeft ook geen garantie dat er het komende jaar geen defecten ontstaan. De garage geeft vaak wel aan dat er bepaalde onderdelen binnen “afzienbare tijd” vervangen dienen te worden. Een goed kalibratielab doet dit ook.
De kostenbesparing waar ik het over had ontstaat bij afkeur van een instrument. Immers, hoe korter de interval hoe eerder het defect of afwijking vastgesteld wordt.

Reactie 8:
Volgens mij geld voor de meeste apparatuur dat kalibratie niet verplicht is. Het is vaak vanuit een kwaliteitssysteem bepaald door de klant zelf. Er kan wel een verplichting zijn vanuit de overheid opgelegd (ijkwet) voor bepaalde apparatuur. Te denken aan weegschalen en benzine pompen. Op de site van ons nationaal lab VSL saat meer hierover. Dus http://www.vsl.nl
Wat ik tot nu toe niet lees is dat vaak wordt gekozen voor een kalibratie vanwege aansprakelijkheid. Als er iets gebeurd moet jij kunnen aantonen dat je er alles aan hebt gedaan. Zelfs als achteraf blijkt dat een meetaapraat ondanks jaarlijkse kalibratie toch buiten spec. is.

Reactie 9:
Standaard laten wij onze meetinstrumenten jaarlijks calibreren.
Niet zo zeer omdat er een kans bestaat dat de apparatuur niet correct is ( dat heb je als het goed is direct in de gaten) maar meer om het volgende:
Als inspectiebedrijf geven wij in rapporten meettabellen weer en geven wij dus ook aan als bijvoorbeeld de circuitweerstand, aardlekschakelaars, Riso etc.niet voldoen inclusief de waarden.
Naar mijn mening is er dan niets kwalijker dan dat je van de herstellende partij te horen krijgt dat je een meetfout hebt gemaakt.
Daarbij doen wij inspecties bij installateurs of zij voldoen aan een aantal eisen waaronder de calibratie van hun meetinstrumenten.
Het minimale wat je als inspectiebedrijf kan doen is je eigen instrumenten dan laten calibreren of dit nou wel of niet verplicht is.
Maar dat is natuurlijk mijn mening.

Reacctie 10:
Ik onderschrijf de mening van mijn naamgenoot hierboven van harte. In principe kun je stellen dat een digitaal ( of analoog) meetinstrument niet vaak gejusteerd hoeft te worden en derhalve nog binnen specificaties valt. Ik ben echter van mening dat in een maatschappij waar wij alles via ISO handboeken vastleggen, waar we alle procudures transparant willen hebben, we plotseling één van de controle punten als niet relevant beschouwen. We praten hier op dit forum over metingen die alles met kwaliteit en veiligheid te maken hebben en dan verbaasd het mij dat we accepteren dat we geen zekerheid hebben over de meetnauwkeurigheid van onze meetapparatuur.

Reactie 11:
Ik heb eens een NEN 3140-cursus gegeven bij een bedrijf zodat ze zelf het gereedschap konden inspecteren. Het was een bedrijf dat storingen verhielp voor kabelbedrijven. Ze hadden 25 apparaten om kabelbreuken op te zoeken. Lieten ze elk jaar kalibreren. Moest van de ISO werd me verteld. Heb ze uitgelegd dat het helemaal niet moet van de ISO maar dat jij in je kwaliteitssysteem moet aangeven wat de specificatie van je product is dat je levert en hoe je dat garandeert. Uiteindelijk is besloten dat ze één apparaat lieten kalibreren en de rest van de apparaten vergeleken met het gekalibreerde apparaat. Dan is de nauwkeurigheid van de overige apparaten wat minder dan het gekalibreerde apparaat maar als dat binnen de eisen valt die jij stelt is er geen auditor die daar over valt als je dat goed hebt omschreven.

Reactie 12:
Ik heb nog een tip voor je om wat geld te besparen.
Koop een precisieweerstand van 300 milli-ohm en van 2 mega-ohm. Dat zijn de meest kritische waarden voor een apparatentester. Controleer de weerstandswaarden elk jaar met een gekalibreerde meter. Kalibreer vervolgens de apparatentesters met de precisieweerstanden en controleer of ze voldoen aan de eisen die jij er aan stelt. Kalibreren is het vergelijken met een referentie. Het proces omschrijven, gewenste nauwkeurigheid omschrijven en je voldoet volledig aan de ISO-norm.
Wat kan hier nu tegen zijn? Ik hoor het graag.

Reactie 13:
Ons ISO-systeem hebben we zodanig ingericht dat we hiermee kunnen voldoen aan de ‘Criteria van Toezicht’ van Kema (Dekra). Een eis in deze criteria is dat de meetinstrumenten “zijn gekalibreerd ten opzichte van gewaarmerkte middelen die een herkenbare en geldige herleidbaarheid hebben tot nationaal erkende standaarden”. We moeten dus gebruik maken van ‘echte’ kalibratie-instellingen. We laten jaarlijks een derde van onze meetapparatuur kalibreren en doen jaarlijks een vergelijkingscheck om de andere instrumenten zo te controleren. Bij de meetapparatuur gaat het dan vooral om apparatentesters (ca 8 stuks) en installatietesters (ca. 16 stuks). Het zelf controleren met een precisieweerstand wordt ons door Kema niet toegestaan (die hebben we al eens geprobeerd…). We gaan nu naar de situatie van elk instrument eens per 4 jaar laten kalibreren en een tussentijdse interne kalibratiecheck. En dat is puur vanwege de kosten en de m.i. relatieve overbodigheid van de kalibratie.

Reactie 14:
Als jij zegt dat je het hebt geprobeerd bij de Kema dan weet ik dat je tot het gaatje gaat. Maar ik doe nog één poging.
Een referentiestandaard is inderdaad pas geldig als deze herleidbaar is tot een geschikte erkende bron, meestal een nationale of internationale standaard.
Maar als jij elk jaar die precisieweerstand controleert met een gekalibreerde Ohmmeter dan is je referentie toch herleidbaar tot een nationale standaard?

Reactie 15:
Wij hebben die ruimte niet gekregen van onze auditor. Daarnaast kun je niet alle metingen zo eenvoudig controleren. Denk bijvoorbeeld aan de meting van de circuitweerstand. Helaas zitten wij nog aan de kalibratiebedrijven vast. 🙂

Reactie 16:
Waarom is kalibratie zo belangrijk?
Er zijn een viertal argumenten aan te voeren waarom kalibratie belangrijk is:
– Kwaliteits beheersing
– Economische motieven
– Juridische motieven
– Concurrentie motieven
Kwaliteits beheersing
Een product wordt vervaardigd conform een in conform ISO 9000 vast omschreven productie plan.
Hierin moet het te vervaardigen product voldoen aan omschreven eisen.
De eigenschappen van het product worden gemeten met meetapparatuur.
De kwaliteit van deze instrumenten moet traceerbaar zijn aan hogere standaarden.
Voor het nauwkeurig bepalen van de afwijkingen aan uw instrumenten verdient het aanbeveling uw meetinstrumenten periodiek te laten kalibreren.
In het kalibratie-certificaat van GMC Instruments is vermeld volgens welke procedure is gekalibreerd en welke meetresultaten en bijbehorende meetonzekerheid uw meetinstrument op dat moment te zien gaf.
Dat is van belang voor het leveren en aantonen van de betrouwbaarheid van uw meetresultaten Het leveren van de ‘juiste meting’ begint met herleidbaar gekalibreerde meetinstrumenten.
Kwaliteit begint met betrouwbare meting.
Daarom is kalibratie het hart van de kwaliteitszorg.
Economische motieven
Door middel van uw interne kwaliteitssysteem wilt u uw proces zo optimaal mogelijk beheersen o.a. door het:
– voorkomen van afkeur van eindprodukten
– een optimaal gebruik van uw (dure) grondstoffen
– beheersen van het afvalstoffen probleem
– produceren tegen de laagst mogelijke prijs
Al deze facetten vereisen betrouwbare metingen.
Juridische motieven
U wilt zich beschermen tegen wettelijke product aansprakelijkheid en daarom kunnen aantonen dat u aan vast- gestelde kwaliteitseisen voldoet.
Concurrentie motieven
Het overleggen van een goed kwaliteitsplan en de hierin gewaarborgde kalibratie methodiek kan noodzakelijk zijn voor het verkrijgen van opdrachten.
U verbetert zodoende uw marktpositie en bevordert uw (export) mogelijkheden.

Reactie 17:
Dat kalibreren belangrijk is, daar kan ik me in een enkel wel wat bij voorstellen (al ben ik het niet met al je argumenten eens). Maar waar komt de periode van 1 jaar vandaan? Waarom is 1 jaar niet veel te lang of veel te kort? Als je alle metingen moet overdoen die met een fout instrument gedaan zijhn, dan zou dat pleiten voor wekelijkse calibratie! Als ik naar de ervaringen kijk die we met onze meetapparatuur hebben, dan lijkt eens per 5-6 jaar me best acceptabel.
Bovendien lijken we met sommige dingen een beetje doorgeschoten. Ook in toprestaurants worden de thermostaten van de ovens niet gecontroleerd. Terwijlk het belang van kwaliteit daar minstens zo hoog is. En waarom niet? Omdat een goede kok het direct merkt als zijn oven niet goed meer werkt. En dat geldt voor een goede inspecteur ook. Je merkt vrij snel dat je meetapparaat afwijkt, daar hoef je echt geen calibratieformulier voor te hebben.
Helaas zijn we in een wereld gekomen waarin veel mensen vinden dat iets meetbaar, aantoonbaar en herleidbaar moet zijn. De achterdocht lijkt wel eens te zegevieren.
Een praktisch voorbeeld: voor de meting van de isolatieweerstand is nooit discussie over de uiterste waarden (oneindig hoog of nul), maar wordt gecalibreerd op de juistheid van aanwijzing van 1 of 2 M-ohm. Leuk, maar die waarden kom ik in de praktijk nooit tegen. In 99% van de gevallen is het een uiterste waarde. En als je de meetwaarde rondom 1 M-ohm controleert met een standaard weerstand van 1M-ohm dan voegt een calibratie niets meer toe.
Daar waar een meetwaarde wel belangrijk is, zou je bij de beoordeling ervan ook de meetfout mee moeten nemen. Dat heb ik nog geen inspectiebedrijf zien doen. Maar zelfs bij en kritische meting, zal een goede inspecteur al vrij snel merken dat het meetapparaat hem voor de gek houdt.

Reactie 18:
Amen, ik ben het met “XXX” eens en pleit voor een verruiming van de termijn. Er is geen regeling die dat kan tegenhouden…

Reactie 19:
Het is een prachtige discussie geworden. Allen hartelijk dank voor de reacties!
Mijn conclusie: De kalibratie-termijnen en nauwkeurigheden lijken op doorgeschoten zekerheid dan wel commercieel belang. Dus: Kalm aan met het laten kalibreren. Tenzij de klant er om vraagt. Maar ja, dan moet ie er wel voor betalen.

Reactie 20:
Mijn eigen testers worden om de 3 jaar gekalibreerd. Maar ik werk er beperkt mee in de praktijk en gebruik ze voornamelijk voor opleidingsdoeleinden.
Om alles zuiver te houden kunnen de kalibrerende deelnemers aan deze duscussie misschien eens aangeven:
* waar is dat JAAR op gebaseerd dat vaak wordt gehanteerd als kalibratie-interval?
* hoeveel procent van de kalibraties leidt tot JUSTATIE (bijregelen)?
* wordt ook gecontroleerd op de aanwezigheid en de deugdelijkheid van de MEETSNOEREN en andere bijbehorende meetmiddelen?
* wordt alle aangeboden meet- en testapparatuur GEOPEND tijdens de kalibratie?
Dat laatste punt vind ik zelf erg belangrijk. Het komt regelmatig voor dat de zekering van een tester ‘even snel’ wordt vervangen door een geheel ongeschikte beveiliging of zelfs een stukje zilverpapier of ijzerdraad als de monteur op een klus ‘pech’ heeft. Ik weet wel dat dit niet zo mogen voorkomen, maar de praktijk is soms anders…..
Kan een certificerende instantie (bijvoorbeeld DNV, KEMA) die een ISO-certificaat of een ander soortgelijk certificaat afgeeft de kalibratietermijn bindend voorschrijven?

Reactie 21:
Het nut van een kalibratie van meet- en testapparatuur wordt eventueel mede bepaald door de mate van justatie (bijregelen). Ook komt het voor dat een tester (ten dele) defect is zonder dat de keurmeester/technicus dit in de gaten heeft. Of dat de firmware dusdanig is verouderd dat deze niet meer voldoet aan de huidige normen.
Vandaar de vraag: Hoeveel procent van kalibraties leidt tot justaties, reparaties en firmware-update?

Reactie 22:
Eigenlijk is het niet zo moeilijk.
Wanneer je het goed wil doen, hou je bij met welk instrument je wat gemeten hebt (dat geef je altijd aan op de meetstaten.. Ooit wel eens afgevraagd waarom eigenlijk?)
Wanneer je zoals je nu doet, je instrumenten eens per drie jaar laat kalibreren en zij moeten gejusteerd worden, kan je met zekerheid stellen dat je apparatuur bij de vorige kalibratie nog voldeed aan de eisen die je er aan stelt. Een dag erna kan echter de afwijking al opgetreden zijn die je nu laat justeren. Dit houdt weer in dat je van de metingen die je de afgelopen drie jaar hebt gedaan niet kan garanderen dat die goed waren.
Wanneer je je kalibratieinterval verkort verklein je dus het risico dat je al je klanten vanaf de vorige kalibratie nógmaals moet meten.
Hoevaak je kalibreert moet je zelf weten, dit heeft inderdaad te maken met hoe betrouwbaar je meetapparatuur is en hoevaak je er mee meet. Die afweging moet je zelf maken.

Reactie 23:
Het is inderdaad niet zo moeilijk en ik ben het eens met jouw reactie.
In de praktijk hoor je vaak dat die vrijwel volledig elektronische en digitale testers niet/nauwelijks defect of ontregeld raken. Een analoge tester (met een wijzer) is sneller ontregeld.
Jij hebt het over risico-inventarisatie en dat speelt zeer zeker een belangrijke rol!
Ik betrek ook de techniek in het geheel en daarin hoop ik eigenlijk op een reactie van de fabrikanten/kalibrateurs.
Mijn vraag blijft staan: Hoeveel procent van kalibraties leidt tot justaties, reparaties en firmware-update?

Reactie 24:
Ik heb in het verleden nog voor kalibrateur mogen spelen en ik denk dat je veilig kan stellen dat 1 op de 50 apparaten afwijkt. Het maakt raar genoeg niet zoveel uit of dat nu een analoge of een digitale mater is.
De meters worden bij de eerste kalibratie niet geopend. Er wordt een test stroom- spanning- weerstand aangeboden, die veel nauwkeuriger is dan dat jouw apparaat kan meten. (10 x nauwkeuriger is het minimum). Dan wordt jouw apparaat met jouw snoeren gebruikt om die waarde te meten. Pas als het apparaat afwijkt zal de kalibrateur wanneer nodig de meter openmaken.
Net zoals een NEN 3140 inspectie wél een veiligheidsinspectie is, is een kalibratie dit in principe niet.
Het enige wat een kalibrateur in principe interesseerd is: meet deze meter goed of niet. Om dat te beoordelen houdt hij de specificaties van de meter óf de specificaties van de klant aan. Wanneer de meter buiten die specs loopt, zal hij hem, indien de klant dit wenst, justeren. Soms moet een meter daarvoor open, soms niet. Wanneer de meter gejusteerd is wordt hij weer gekalibreerd. hierdoor kan je zien wat de afwijking vóór justeren, en na justeren is.
Wat interessant is, is dat wanneer je de specificaties van de apparaten bekijkt, ze vaak helemaal niet zo verschrikkelijk nauwkeurig zijn.
Maar al is 1 op de 300 apparaten afwijkend, het feit blijft dat je een zekerheid moet inbouwen dat je meter goed meet.

Bron:
Inspecteurs elektrische arbeidsmiddelen en machines